Sarajevski salon kao izložbena aktivnost s dugogodišnjom tradicijom osmišljena je s ciljem afirmacije kulture i prezentiranja aktualnih kretanja na bosanskohercegovačkoj likovnoj sceni. U kratkom historijskom osvrtu važno je ukazati da su inicijatori ideje za pokretanje novog koncepta prezentacije recentnih tendencija u području likovnosti bili mladi umjetnici: Mehmed Zaimović, Borislav Aleksić, Mersad Berber i likovni kritičar Muhamed Karamehmedović. Nastojanja da se organizira manifestacija koja će se razlikovati od revijalnih izložbi ULUBIH-a u selektivnijem pristupu – rezultirala su novom kvalitetom u izložbenoj aktivnosti, koja je u konačnici trebala, kroz otkup umjetničkih djela, biti poticajem za osnivanje galerije bosanskohercegovačke moderne umjetnosti. Prvi put ovakav tip kolektivne izložbe održan je 1968. godine i zadržava kontinuitet do 1974. U predgovoru za katalog prve izložbe Sarajevskog salona Muhamed Karamehmedović ukazuje na osnovne ciljeve i značaj prezentiranja suvremene bosanskohercegovačke umjetnosti. Smatra da izložba pruža mogućnost ravnopravnog sagledavanja različitih shvatanja i stilskih orijentacija, s insistiranjem na kvaliteti i nastojanjem da se Salon pretvori u samostalnu instituciju, koja će biti pokretač preporoda kulturnih dešavanja i intenzivnije uključiti umjetnost u život, kao njegov integralni činilac. Nakon dužeg perioda ponovno je pokrenuta izložbena aktivnost 2011. godine, s uspostavom Udruženja likovnih umjetnika Kantona Sarajevo, kako bi se skrenula pozornost na najznačajnije stilske odrednice suvremene bosanskohercegovačke umjetnosti, obilježene različitostima unutar konceptualnih opredjeljenja i individualnih umjetničkih izričaja. Deveti sarajevski salon prvi put u novom formatu izlazi iz klasičnog izložbenog prostora i prezentira djela renomiranih bosanskohercegovačkih umjetnika različitih generacija u virtualnom okruženju. Konceptualno izložbu karakterizira divergentnost u kreativnim pristupima, poetikama, odabirima tehnika i materijala. Pored tradicionalnih medija poput skulpture, grafike i slikarstva, prisustvo fotografije i novih umjetničkih praksi – potvrda je aktualnosti i uključenosti u tokove suvremene umjetnosti. Tematski okviri i stilske orijentacije kreću se od dominacije paradigme realizma, figurativnih sadržaja s obilježjima ekspresionističkih tendencija do apstraktnih oblika unutar kojih likovnost postaje osnovni sadržaj i problemski okvir umjetničkog djela.
Bosanskohercegovačka škola grafike ostvarila je izuzetne domete u području istraživanja izražajnih mogućnosti grafičkog lista, a Dževad Hozo je jedan od najznačajnijih predstavnika zlatne generacije koja je otvorila put novim kreativnim pristupima, otkrivajući alhemiju umjetnosti multioriginala. Radi se o autoru koji je svojim stvaralačkim potencijalom, pedagoškim i znanstvenim radom ostavio neizbrisiv trag koji nadilazi regionalni kontekst. Opus Dževada Hoze prezentiran je grafičkim listovima iz ciklusa Nišani, Strašila V i 40 grafičkih slika Sarajeva 1992-94. U traganju za duhovnim identitetom kroz reinterpretaciju elementa prošlosti i referianjem na literarne izvore u djelima Maka Dizdara oblikovani su grafički listovi sintetičkim izrazom, redukcijom deskriptivnosti narativnih sadržaja dovedenih do krajnjeg apstrahiranja forme, ali i nastojanjem da se istakne maksimalna izražajnost grafičkog znaka. Kreativnim pristupom bosanskohercegovačkom naslijeđu autor u oblicima nadgrobnih spomenika prepoznaje složenu semiotiku i povijesni značaj, transkribirajući ih u čistu likovnost. Na svojevrstan način forma stećka i nišana u svojoj sažetoj formi povezuje se s antropomorfnim oblicima kao sublimacija prošlosti u suvremenoj rekontekstualizaciji. Ciklus 40 grafičkih slika iz Sarajeva 1992-94 može se interpretirati kao dnevnik ratnog stradanja preveden u jezik likovnosti, koji na sugestivan način prezentira tragediju i destruktivnost rata u kontekstu paradigme zla. Antropomorfni oblici svedeni su na plošne forme, s naglašenom transparentnošću koja ukazuje na fragilnost ljudske egzistencije.
Grafički opus Halila Tikveše, obilježen poetikom hedonizma, otkriva nam svijet hercegovačkih krajolika kroz motive starih kamenih kuća, rijeka, barki i putenih žena. Prepoznatljivim grafičkim izričajem, oblikovanim redukcijom narativnih sadržaja na osnovne oblike i sažimanjem elemenata kompozicije, autor naglašava centralni motiv koji u sebi nosi snažnu simboliku i akcentira dionizisjki aspekt ljudskog bića. Mnoštvo asocijativnih tumačenja u slojevitosti naslijeđenih oblika nadilaze mimetički pristup i narativni diskurs. Recentnija djela autora, realizirana u formi asamblaža i kolaža, predstavljaju kritički osvrt na ratna dešavanja devedesetih godina dvadesetog stoljeća. Postgrafički iskorak oblikovan u novom mediju od novinskih isječaka, autentičnih recikliranih materijala, pronađenih na zgarištima, može se interpretirati kao snažna antiratna poruka i nastojanje da se izbrišu granice između umjetnosti i života. Moć umjetničke kreacije na intrigantan način progovara o besmislu destrukcije rata.
Tragedija ljudske egzistencije, konstantno prisustvo smrti, subjektivna interpretacija i lično iskustvo, kao polazište za oblikovanje umjetničkog djela, determinirali su slikarsku poetiku Izeta Alečkovića. Referiranje na vidljivu stvarnost prepliće se s imaginacijom i oblicima, koji imaju svoje izvorište u podsvjesnom, gdje prestaje diktat razuma. Originalni slikarski izričaj rađa se kroz prožimanje dvaju svjetova – vidljivog i nevidljivog, figurativnih sadržaja koji se postupno prevode u područje apstrakcije. Izražajnim slikarskim jezikom autor oblikuje upečatljive, likovne prizore sablasnih vizija, koji se doživljavaju kao snažni izljevi emocije. Ekspresivnu snagu Alečkovićevog slikarstva definira intenzitet kolorističkih vrijednosti, upotreba impasta i snažni, brzi poteza kista. Snaga umjetničke kreacije briše granicu između realnosti i imaginacije, stvarnog svijeta i slikarske iluzije, i jednom trenutku mi postajemo dio nje. Sugestivna moć slikarske geste i izražajnost likovnog jezika, vješto povezana s kompleksnim ikonografskim sadržajima, u potpunosti razotkriva tamnu stranu ljudskog bića, oblikujući kompozicije koje u svojoj izražajnosti, tematskom okviru i simboličkom značenju ukazuju na utjecaje Goyinih mračnih vizija, kao produkata „usnulog razuma“. Riječ je o slikarstvu koje nije izraslo iz ideje larpurlartizma, već percepcije umjetnosti kao društvene kategorije, koja se manifestira u socijalnoj angažiranosti. Glavni motiv, disolucija ljudskog tijela u njegovoj prolaznosti, predstavljena kroz anatomsku fragmentiranost, doživljava se kao memento mori, ali i razotkrivanje deformacije i bolesnog stanja duha koji za sobom ostavlja trag destrukcije.
Slikarstvo Seida Hasanefendića obilježeno je reminiscencijama na tradicionalne forme nišana, kojim gradi specifičnu atmosferu fantastičnog i nadrealnog unutar bosanskog pejzaža. Geometrijski oblici, definirani preciznim ctrežom i izražajnim kolorističkim vrijednostima, predstavljaju osnovno obilježje autorove likovne poetike, u kojoj se prepoznaje duboka misaonost i dosljednost u klasičnosti slikarskog postupka. U osnovi slikarske kompozicije je crtež, osjećaj za prostor i trodimenzionalnost oblika, naglašen intenzivnim koloritom. Slikarski izraz naglašene refleksivnosti, oblikovan kroz intimni dijalog s prošlošću i slojevitošću bosanske duhovnosti – odraz je suptilnog likovnog senzibiliteta, izgrađenog estetskog kriterija i osjećaja za mjeru. Stilizirani oblik nišana, u svojoj jednostavnosti, akcent je vertikalnih ritmova unutar kompozicije, a na simboličkoj razini povezuje se i prepoznaje kao sažeta forma ljudskog lika. Autentičan slikarski rukopis, izgrađen sistematskim istraživanjem likovnosti i estetskih vrijednosti naslijeđenih oblika – potvrda je da se u kreativnom odnosu prema tradiciji nalaze izvorišta modernosti.
U Istraživanju područja likovnosti kroz cikluse Boja, prostor vrijeme, Tragovi, Svjedoci postojanja, Kutije, Zapisi i Objekti Edin Numankadić oblikuje prepoznatljiv slikarski rukopis oslobođen mimetičkih pristupa i narativnosti. Taj analitički pristup slikarstvu rezultirao je opusom koji je obilježen stilskim karakteristikama slikarstva obojenog polja, gestualnosti, ali i iskorakom u područje novih umjetničkih praksi kroz asembliranje i integriranje pronađenih predmeta u područje umjetničkog djela. Ciklus Zapisi koji korespondira s ciklusom Tragovi u otklonu od predmetnih sadržaja – rezultat je autorovog nastojanja da promišljanja o poziciji čovjeka i biti njegove egzistencije, koje otkriva kao podudarnosti vlastitog toka misli u književnim djelima pisaca poput Kafke i Kiša, u formi odabranih citata prevede u jezik likovnosti. U toj sintezi pisane riječi i slikarskog rukopisa reflektira se transformacija traumatičnog iskustva rata u kreativni čin, kao potvrda snage umjetničke vizije koja otvara prostor slobode. Polje slike oblikovano je slojevitim premazima i podloga je za tekst koji u procesu slikanja postaje nečitljiv; pretvara se u likovni jezik obilježen različitostima u odnosima kolorističkih vrijednosti, tekstura i linija.
Povijest umjetnosti obiluje primjerima različitih interpretacija motiva ruke kroz koji se sublimira esencija ljudske emocije i karaktera. Referirajući se na ovu tematiku, Stijepo Gavrić problematizira i istražuje izražajne mogućnosti oblikovanja skulpturalne forme u kamenu. Autorov cilkus Ruke, osmišljen kao homage i analiza slojevitosti odabranog tematskog okvira, na tragu je Focillonovog promišljanja o ruci kao simbolu stvaranja jednog novog univerzuma koji se razlikuje od prirode. Neovisno o snazi receptivne i inventivne moći ljudskog duha, ruka je ta koja materijalizira ideju i prevodi je u svijet predmetnog. Ona je izvor spoznaje, ali i nužan instrument u kreativnom procesu stvaranja novog svijeta. U rodenovskoj maniri, s akcentom na anatomske detalje i estetske vrijednosti materijala, postignuta je apsolutna harmonija u bijelom. Naturalistički pristup u težnji da se dosegne estetski ideal savršenog sklada u sebi nosi i alegorijska značenja kreativnog potencijala ruke koja stvara.
Skulpturalna forma, oblikovana kroz redukciju volumena kao metalna ljuštura, u opusu Enesa Sivca postaje prepoznatljiv segment autentičnog umjetničkog rukopisa. Ovakav pristup rezultat je dobro promišljenog karaktera i specifičnosti materijala, njegovih izražajnih mogućnosti i tehnoloških odrednica. Figura koja balansira i oslobođena težine levitira u slobodnom padu je za izvedbu tehnološki složen zadatak i višeznačan problemski okvir, koji se može interpretirati na različitim razinama. U tom kontekstu skulpture Ekvilibrista i Bicikliste na žici, nastalih u ratnom periodu, mogu se razumjeti kao trijumf slobode umjetničke kreacije nad destrukcijom rata – nepristajanje i nemirenje sa sudbinom, vječno balansiranje na tankoj liniji između života i smrti. Na tom tragu je i recentnija skulptura s prikazom figure koja balansira na oštrici žileta.
Skupture Adsum iz ciklusa Sagorijevanja Mensuda Keče tematiziraju osjećaj boli i praznine koji za sobom ostavljaju atrocitet i destruktivnost rata. Autor kompoziciju oblikuje na principima sažimanja forme i kontrasta različitih vrsta materijala, tekstura, oblika, odnosa svijetlog i tamnog. Oštre pravokutne forme tamnog drveta, kao tragovi sagorijevanja – postament su i okvir bijelim ženskih figurama, zaobljenih formi, u položaju koji naglašava osjećaj tuge i lementiraja. Reduciranjem likovnog jezika postignut je osjećaj monumentalnosti i na sugestivan način interpretirana univerzalna poruka koja sublimira tragediju ljudske egzistencije, i u svakom trenutku nas podsjeća da smo samo prolaznost. Neminovnost sagorijevanja u bolu, koji je uzrokovan gubitkom najmilijih, kreativnim pristupom je transkribirana u vizualni znak, minimalističku formu koja dobija dimenziju uzvišenosti. U tom prisustvu snažne emocije, iskazane jezikom likovnosti, manifestira se moć umjetnosti koja nam otkriva nove diskurse i aspekte ljudskog bića u suptilnoj fragilnosti.
U traganju za univerzalnim idealom lijepog analizirajući antropomorfne oblike, Almin Zrno kroz ciklus fotografija Apologija Erosa iz 2018. godine i fotografije Shape of beauty iz 2015. otkriva ekspresivni potencijal odabrane tematike. Kontrastirajući glavni motiv, ženski akt bez prikaza lica modela, i neutralnost bijele pozadine kroz igru svjetla i sjene, autor naglašava pokret, muskulaturu i unutarnji sklad u proporcijama ljudskog tijela. Harmoničnim odnosima monohromnih valerskih vrijednosti ljudsko tijelo u svojoj snazi, ljepoti, simetriji i ritmu nije svedeno na interpretaciju sklonu vulgarizaciji, već se kroz sinergiju fizičkog i duhovnog aspekta ljudskog bića glorificira kao motiv dostojan umjetnosti. Ta ljepota, otjelovljena u skladu svih dijelova unutar cjeline, postaje sinonim za uzvišeno.
Imajući u vidu složenost trenutka obilježenog marginalizacijom kulture, kontinuitet izložbene aktivnosti Sarajevskog salona je od izuzetnog značaja, kao relevantan pregled aktualnih kretanja na bosanskohercegovačkoj likovnoj sceni i poticaj za afirmiranje iste. Otvara se čitav niz pitanja o poziciji kulture kao pokazatelja stupnja civilizacijskog razvoja, njene edukativne uloge, nužnosti definiranja kulturne politike i percepcije umjetnosti u analitičko-kritičkom diskursu. Kroz sinkretizam divergentnosti likovnih poetika prezentirana je dinamična slika aktualne likovne umjetničke prakse u varijetetima individualnih poetika, likovnih istraživanja, senzibiliteta i odabira izražajnih modaliteta. U različitosti se otvara prostor za kreativni dijalog i interakciju kroz senzibiliziranje društva kako bi se prepoznao značaj umjetnosti i njena uloga kao nositelja progresivnih procesa, utemeljenih na edukaciji i izgradnji estetskih kriterija.
Lejla Bušatlić